Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), travmatik bir olaydan sonra başlayan bir ruh sağlığı bozukluğudur. Bu olay, gerçek veya algısal bir yaralanma veya ölüm tehdidi içerebilir. Belirtiler, olayla ilgili kontrol edilemeyen düşüncelerin yanı sıra, travmatik olayın tekrarlanmasına bağlı ataklar, kabuslar ve şiddetli anksiyeteyi içerebilir.
TSSB şunları içerebilir:
- Deprem veya kasırga gibi doğal bir afet
- Askeri mücadele
- Fiziksel veya cinsel saldırı veya taciz
- Kaza
TSSB’si olan insanlar yüksek bir tehlike duygusu hissederler. Doğal savaş ya da kaç tepkileri değişir ve güvende olsalar bile stresli veya korkulu hissetmelerine neden olur.
TSSB herhangi bir yaşta herkesin başına gelebilir. Tehdit edici olaylara maruz kaldıktan sonra beyindeki kimyasal ve nöronal değişikliklere yanıt olarak ortaya çıkar. TSSB’ye sahip olmak, kusurlu veya zayıf olduğunuz anlamına gelmez.
Travmatik olaylardan geçen çoğu insan, geçici olarak uyum sağlamakta ve başa çıkmakta güçlük çekebilir, ancak zamanla ve iyi öz bakımla genellikle daha iyi hale gelirler.
Semptomlar kötüleşiyorsa, aylarca hatta yıllarca sürerüyorsa ve günlük işleyişinize müdahale ediyorsa, TSSB’niz olabilir.
Semptomlar
Travma sonrası stres bozukluğu semptomları travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde başlayabilir, ancak bazen semptomlar olaydan yıllar sonra ortaya çıkabilir. Bu belirtiler sosyal veya iş ortamlarında ve ilişkilerde önemli sorunlara neden olur. Ayrıca normal günlük işlerinizi yerine getirme becerinizi de etkileyebilirler.
TSSB semptomları genellikle dört tipte gruplanır: Müdahaleci anılar, kaçınma, düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler ve fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler. Belirtiler zamanla değişebilir veya kişiden kişiye değişebilir.
1-Müdahaleci anılar
Müdahaleci anıların belirtileri şunları içerebilir:
- Travmatik olayın tekrarlayan, istenmeyen üzücü anıları
- Travmatik olayı sanki tekrar oluyormuş gibi yeniden yaşamak (geri dönüşler)
- Travmatik olay hakkında üzücü rüyalar veya kabuslar
- Size travmatik olayı hatırlatan bir şeye şiddetli duygusal sıkıntı veya fiziksel tepkiler
- Kaçınma
2-Kaçınma belirtileri:
Travmatik olay hakkında düşünmekten veya konuşmaktan kaçınmaya çalışmak
Size travmatik olayı hatırlatan yerlerden, aktivitelerden veya insanlardan kaçınmak
Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişiklikler
Düşünce ve ruh halindeki olumsuz değişikliklerin belirtileri şunları içerebilir:
- Kendiniz, diğer insanlar veya dünya hakkında olumsuz düşünceler
- Gelecek hakkında umutsuzluk
- Travmatik olayın önemli yönlerini hatırlamamak da dahil olmak üzere hafıza sorunları
- Yakın ilişkileri sürdürmede zorluk
- Aileden ve arkadaşlardan kopuk hissetmek
- Bir zamanlar zevk aldığınız aktivitelere ilgisizlik
- Olumlu duyguları yaşama zorluğu
- Duygusal olarak uyuşmuş hissetmek
- Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişiklikler
Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki değişikliklerin belirtileri (uyarılma belirtileri olarak da adlandırılır) şunları içerebilir:
- Kolayca ürkme veya korkma
- Daima tehlikeye karşı tetikte olmak
- Çok fazla alkol içmek veya çok hızlı araba kullanmak gibi kendine zarar veren davranışlar
- Uyku problemi
- Odaklanmada zorluk
- Sinirlilik, ani öfke patlamaları veya agresif davranışlar
- Ezici suçluluk veya utanç
6 yaşında ve daha küçük çocuklar için belirti ve semptomlar şunları içerebilir:
- Travmatik olayı veya travmatik olayın yönlerini oyun yoluyla yeniden canlandırmak
- Travmatik olayın yönlerini içeren veya içermeyen korkutucu rüyalar
Semptomların sıklığı ve yoğunluğu
TSSB semptomlarının yoğunluğu zamanla değişebilir. Genel olarak stresli olduğunuzda veya neler yaşadığınıza dair hatırlatıcılarla karşılaştığınızda daha fazla TSSB semptomunuz olabilir. Örneğin, bir arabanın geri teptiğini duyabilir ve savaş deneyimlerini yeniden yaşayabilirsiniz. Ya da cinsel saldırı ile ilgili haberlerle ilgili bir rapor görebilir ve kendi travmatik olayınızın anılarını tekrar yaşıyormuş gibi hissedebilirsiniz.
Kadınlarda TSSB semptomları
Amerikan Psikiyatri Birliği’ne (APA) göre, kadınların TSSB’ye yakalanma olasılığı erkeklerden iki kat daha fazladır ve semptomlar biraz farklı şekilde kendini gösterir.
Kadınlarda semptomlar:
Endişeli ve depresif
Hissiz, duygusuz
Kolayca ürkmek
Travmanın hatırlatıcılarına duyarlı olmak
Kadınların semptomları erkeklerinkinden daha uzun sürer. ABD Sağlık ve İnsani Hizmetler Bakanlığı, Kadın Sağlığı Dairesi’ne göre, kadınlar bir doktora görünmek için ortalama 4 yıl beklerken, erkekler genellikle semptomları başladıktan sonra 1 yıl içinde yardım ister.
Erkeklerde TSSB semptomları
Erkekler genellikle yeniden yaşama, kaçınma, bilişsel ve duygudurum sorunları ve uyarılma endişeleri gibi tipik TSSB semptomlarına sahiptir. Bu belirtiler genellikle travmatik olaydan sonraki ilk ay içinde başlar, ancak diğer belirtilerin ortaya çıkması aylar veya yıllar alabilir.
TSSB’si olan herkes farklıdır. Spesifik semptomlar, kişinin biyolojisine ve yaşadığı travmaya bağlı olarak değişir
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedenleri
Gerçekte olan veya tehdit içeren ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel ihlali içeren bir olayı yaşadığınızda, gördüğünüzde veya öğrendiğinizde travma sonrası stres bozukluğu geliştirebilirsiniz.
Doktorlar, bazı insanların neden TSSB geçirdiğiyle ilişkili kesin bilgiye sahip değiller. Çoğu ruh sağlığı probleminde olduğu gibi, TSSB muhtemelen aşağıdakileri nedenlerin karmaşık bir karışımından kaynaklanır:
- Hayatınızda geçirdiğiniz travmanın miktarı ve ciddiyeti dahil olmak üzere stresli deneyimler
- Ailede anksiyete ve depresyon geçmişi gibi kalıtsal ruh sağlığı riskleri
- Kişiliğinizin miras alınan özellikleri – genellikle mizaç olarak adlandırılır
- Beyninizin strese yanıt olarak vücudunuzun salgıladığı kimyasalları ve hormonları düzenleme şekli.
TSSB tedavisi
TSSB teşhisi konulursa, sağlık uzmanınız büyük olasılıkla tedavi, ilaç veya iki tedavinin bir kombinasyonunu size reçete edecektir.
Bilişsel davranışçı terapi (BDT) veya “konuşma terapisi” sizi travmatik olayı işlemeye ve buna bağlı olumsuz düşünme kalıplarını değiştirmeye teşvik eder.
Maruz kalma terapisinde, travmanın unsurlarını güvenli bir ortamda yeniden yaşarsınız. Bu, sizi olaya karşı duyarsızlaştırmanıza ve semptomlarınızı azaltmanıza yardımcı olabilir.
Antidepresanlar, anti-anksiyete ilaçları ve uyku yardımcıları, depresyon ve anksiyete semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Komplikasyonlar
Travma sonrası stres bozukluğu tüm hayatınızı,işinizi, ilişkilerinizi, sağlığınızı ve günlük aktivitelerden aldığınız keyfi bozabilir.
TSSB’ye sahip olmak, aşağıdakiler gibi diğer ruh sağlığı sorunları riskinizi de artırabilir:
- Depresyon ve kaygı
- Uyuşturucu veya alkol kullanımıyla ilgili sorunlar
- Yeme bozuklukları
- İntihar düşünceleri ve eylemleri
Önleme
Travmatik bir olaydan kurtulduktan sonra, birçok insan ilk başta ne olduğunu düşünmeyi bırakamamak gibi TSSB benzeri semptomlara sahiptir. Korku, kaygı, öfke, depresyon, suçluluk – bunların hepsi travmaya verilen yaygın tepkilerdir. Bununla birlikte, travmaya maruz kalan kişilerin çoğu, uzun süreli travma sonrası stres bozukluğu geliştirmez.
Zamanında yardım ve destek almak, normal stres reaksiyonlarının kötüleşmesini ve TSSB’ye dönüşmesini engelleyebilir.Bu sizi dinleyecek ve rahatlık sağlayacak aile ve arkadaşlara yönelmek olarak ifade edilebilir. Kısa bir terapi süreci için bir ruh sağlığı uzmanından destek alınabilir. Bazı insanlar, inanç topluluklarına dönmeyi de faydalı bulabilir.
Başkalarından sosyal destek almak da, alkol veya uyuşturucu kullanımı gibi sağlıksız başa çıkma yöntemlerine yönelmenizi engelleyebilir.