Kişilik, bir kişiyi diğer insanlardan farklı kılan düşünme, hissetme ve davranış biçimidir. Bir bireyin kişiliği deneyimlerden, çevreden (çevre, yaşam durumları) ve kalıtsal özelliklerden etkilenir. Bir kişinin kişiliği tipik olarak zaman içinde aynı kalır. Kişilik bozukluğu, kültürün beklentilerinden sapan, sıkıntıya veya işleyiş sorunlarına neden olan ve zamanla süren bir düşünme, hissetme ve davranış biçimidir.
Kişilik bozukluğu,kişinin katı ve sağlıksız bir düşünme, işleyiş ve davranış modeline sahip olduğu bir tür zihinsel bozukluktur. Bu içsel deneyimler, düşünceler ve davranışlar genellikle bir kişinin yaşadığı kültürün beklentilerinden farklıdır.Kişilik bozukluğu olan bir kişi, durumları ve insanları algılama ve bunlarla ilişki kurma konusunda sorun yaşar. Bu ilişkilerde, sosyal aktivitelerde, işte ve okulda önemli sorunlara ve sınırlamalara neden olur.
Bazı durumlarda, bir kişilik bozukluğu olduğunu kişinin kendisi fark etmeyebilir çünkü düşünme ve davranış biçimi ona doğal gelmektedir ve karşılaştığı zorluklar için başkalarını suçlayabilir.Kişilik bozuklukları genellikle ergenlik çağında veya erken yetişkinlikte başlar. Pek çok kişilik bozukluğu türü vardır. Bazı türler orta yaş boyunca daha az belirgin hale gelebilir.
Kişilik bozukluğu olan kişiler, genellikle başkalarıyla geçinmekte ve kültürel bir grubun beklediği yollarla gündelik sorunlarla uğraşmakta zorlanırlar. Genellikle düşünme ve davranış tarzlarının tamamen normal olduğuna inanırlar. Ancak, diğerlerinden oldukça farklı bir dünya görüşüne sahip olma eğilimindedirler. Sonuç olarak, sosyal, eğitimsel ve aile faaliyetlerine katılmakta zorlanabilirler. Bu davranışlar ve tutumlar genellikle ilişkilerde, sosyal karşılaşmalarda ve iş veya okul ortamlarında sorunlara ve sınırlamalara neden olur. Ayrıca kişilik bozukluğu olan kişilerin kendilerini izole hissetmelerine neden olabilirler, bu da depresyon ve anksiyeteye katkıda bulunabilir.
Kişilik Bozukluklarının Türleri
10 özel kişilik bozukluğu türü vardır. Kişilik bozuklukları, beklenenden önemli ölçüde farklı olan uzun vadeli davranış kalıpları ve içsel deneyimlerdir. Deneyim ve davranış örüntüsü ergenliğin sonlarında veya yetişkinliğin başlarında başlar ve işleyişte sıkıntıya veya sorunlara neden olur. Tedavi olunmaz ise kişilik bozuklukları uzun süreli olabilir ve ciddi sorunlara neden olabilir.
Kişilik bozuklukları bu alanlardan en az ikisini etkiler:
- Kendini ve başkalarını düşünme şekli
- Duygusal tepki vermenin şekli
- Diğer insanlarla ilişki kurma şekli
- Birinin davranışını kontrol etme şekli
Antisosyal kişilik bozukluğu: başkalarının haklarını göz ardı etme veya ihlal etme modeli. Antisosyal kişilik bozukluğu olan bir kişi sosyal normlara uymayabilir, başkalarını defalarca yalan söyleyebilir veya aldatabilir veya dürtüsel olarak hareket edebilir.
Kaçınan kişilik bozukluğu: Aşırı utangaçlık, yetersizlik duyguları ve eleştiriye aşırı duyarlılık modeli. Çekingen kişilik bozukluğuna sahip kişiler, sevildiklerinden emin olmadıkça, eleştirilmekten veya reddedilmekten endişe duymadıkça veya kendilerini yeterince iyi veya sosyal olarak yetersiz görmedikçe, insanlarla ilgilenmeye isteksiz olabilirler.
Sınırda kişilik bozukluğu: Kişisel ilişkilerde, yoğun duygularda, zayıf benlik imajında ve dürtüsellikte bir istikrarsızlık modeli. Borderline kişilik bozukluğu olan bir kişi, terk edilmekten kaçınmak, tekrar tekrar intihar girişimlerinde bulunmak, uygunsuz yoğun öfke sergilemek veya sürekli boşluk duyguları yaşamak için çok çaba sarf edebilir
Bağımlı kişilik bozukluğu: İtaatkar ve yapışkan davranışlar. Bağımlı kişilik bozukluğu olan kişiler, başkalarından güven almadan günlük kararlar vermekte güçlük çekebilir veya kendilerine bakamama korkusu nedeniyle yalnızken kendilerini rahatsız veya çaresiz hissedebilirler.
Histrionik kişilik bozukluğu: Aşırı duygu ve dikkat arama modeli. Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler, ilgi odağı olmadıklarında rahatsız olabilirler, fiziksel görünüşlerini kendilerine dikkat çekmek için kullanabilirler veya hızla değişen veya abartılı duygulara sahip olabilirler.
Narsistik kişilik bozukluğu: başkalarına hayranlık duyma ve empati eksikliği örüntüsü. Narsistik kişilik bozukluğuna sahip bir kişi, büyüklenmeci bir öz önem duygusuna, bir yetki duygusuna sahip olabilir, başkalarından faydalanabilir veya empatiden yoksun olabilir.
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu: Düzen, mükemmellik ve kontrolle meşgul olma kalıbı. Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğuna sahip bir kişi, ayrıntılara veya programlara aşırı derecede odaklanmış olabilir, eğlence veya arkadaşlar için zaman ayırmadan aşırı çalışabilir veya ahlak ve değerleri konusunda esnek olmayabilir. (Bu obsesif kompulsif bozuklukla aynı DEĞİLDİR.)
Paranoid kişilik bozukluğu: Başkalarından şüphelenme ve onları kaba ya da kin dolu olarak görme kalıbı. Paranoyak kişilik bozukluğu olan kişiler, genellikle insanların kendilerine zarar vereceğini veya aldatacağını ve başkalarına güvenmediğini veya onlara yakın olmadığını varsayarlar.
Şizoid kişilik bozukluğu: Sosyal ilişkilerden kopukluk ve çok az duygu ifade etme. Şizoid kişilik bozukluğu olan bir kişi tipik olarak yakın ilişkiler aramaz, yalnız olmayı seçer ve başkalarının övgü veya eleştirisini umursamıyor gibi görünür.
Şizotipal kişilik bozukluğu: Yakın ilişkilerde çok rahatsız olma, çarpık düşünme ve eksantrik davranışa sahip olma modeli. Şizotipal kişilik bozukluğu olan bir kişi tuhaf inançlara ve tuhaf davranışlara veya konuşmaya sahip olabilir veya aşırı sosyal kaygıya sahip olabilir.
Bir kişilik bozukluğunun teşhisi, uzun vadeli işleyiş ve semptom modellerine bakan bir RUH sağlığı uzmanını gerektirir. Teşhis tipik olarak 18 yaş ve üstü bireylerde yapılır. 18 yaşın altındaki kişilere tipik olarak kişilik bozuklukları teşhisi konmaz çünkü kişilikleri hala gelişmektedir. Kişilik bozukluğu olan bazı kişiler bir sorunu fark etmeyebilir. Ayrıca, kişilerde birden fazla kişilik bozukluğu olabilir.
Kişilik Bozukluğununun Nedenleri
Kişilik bozukluğunun altındaki faktörler; genetik yatkınlık, erken dönem bağlanma deneyimleri, travmatik yaşam olayları, aile çevresi ve sosyokültürel ve politik güçler olarak sıralanabilir.
Yapılan bilimsel araştırmalar kimi kişilik bozukluklarında genetik faktörlerin rolü olduğuna işaret etmektedir. Çevresel etkiler açısından ise kişilik bozukluğunun gelişmesinde aile ve toplumsal çevrenin önemli etkileri olduğu bilinmektedir.
Çocukluk dönemindeki uygunsuz aile tutumlarının, düzensiz, güvensiz, ağır sosyal ve ekonomik sorunların, ağır cezalandırıcı tutumlar altında yetişen çocukların, sınırların ve kuralların yeterince belirli olmadığı, fazla esnek ya da katı olduğu yapılan içinde büyümenin de kişilik bozukluğunun oluşmasında etkilerinin olduğu bilinmektedir. Ancak çocukluk döneminde yaşanan tek bir olumsuz olayın ileri yaşamda bir ruhsal sorun ortaya çıkarması oldukça enderdir. Belirtilerin ortaya çıkmasında olumsuz yaşantıların sürekliliği ve toplam etkisinin çocuğun gelişimi bağlamındaki rolünün payı vardır.
Tedavi
Kişilik bozukluklarının tedavisinde bazı psikoterapi türleri etkilidir. Psikoterapi sırasında birey, bozukluk ve semptomlara neyin katkıda bulunduğu hakkında içgörü ve bilgi edinebilir.Düşünceler, duygular ve davranışlar hakkında konuşabilir. Psikoterapi, bir kişinin davranışlarının başkaları üzerindeki etkilerini anlamasına ve semptomları yönetmeyi veya bunlarla baş etmeyi ve ilişkilerle ilgili sorunlara neden olan davranışları azaltmayı öğrenmesine yardımcı olabilir. Tedavi türü, belirli kişilik bozukluğuna, ne kadar şiddetli olduğuna ve bireyin koşullarına bağlı olacaktır.
Yaygın olarak kullanılan psikoterapi türleri şunları içerir:
- Psikanalitik / psikodinamik terapi
- Diyalektik davranış terapisi
- Bilişsel davranışçı terapi
- Grup terapisi
- Psikoeğitim (bireye ve aile üyelerine hastalık, tedavi ve başa çıkma yolları hakkında öğretmek)
Kişilik bozukluklarını tedavi etmek için özel olarak ilaç yoktur. Bununla birlikte, antidepresanlar, anti-anksiyete ilaçları veya duygudurum düzenleyici ilaçlar gibi ilaçlar, bazı semptomların tedavisinde yardımcı olabilir. Daha şiddetli veya uzun süreli semptomlar, bir doktoru, bir psikiyatrist, bir psikolog, sosyal hizmet uzmanı ve aile üyelerini içeren bir ekip yaklaşımı gerektirebilir.Bir tedavi planına aktif olarak katılmanın yanı sıra, bazı kişisel bakım ve başa çıkma stratejileri kişilik bozukluğu olan kişiler için faydalı olabilir.
Ek olarak:
- Durumunuz hakkında bilgi edinin: Bilgi ve anlayış, güçlendirmeye ve motive etmeye yardımcı olabilir.
- Aktif olun:Fiziksel aktivite ve egzersiz, depresyon, stres ve anksiyete gibi birçok semptomun yönetilmesine yardımcı olabilir.
- Uyuşturucu ve alkolden uzak durun:Alkol ve yasa dışı uyuşturucular semptomları kötüleştirebilir veya ilaçlarla etkileşime girebilir.
- Rutin tıbbi bakım alın: Aile doktorunuzun kontrollerini veya düzenli muayeneyi ihmal etmeyin.
- Kişilik bozukluğu olan başka bir destek grubuna katılın.
- Duygularınızı ifade etmek için bir günlüğe yazın.
- Yoga ve meditasyon gibi rahatlama ve stres yönetimi tekniklerini deneyin.
- Aileniz ve arkadaşlarınızla bağlantıda kalın; izole olmaktan kaçının.